TYPOGRAFIE | letters en cijfers in steen
Handgekapte letters op gedenksteen
op deze pagina:
- letters hakken in natuursteen
- letters snijden in hout met de guts
- letters zonder of met schreef (een 'romein')
- inciesen of letters zonder 'echte' schreven -> inciezen
letters hakken in steen - door Maarten Fleuren
Op grafmonumenten komen letters en cijfers.
Onontkoombaar.
Het zal dus geen verrassing zijn dat het letterbeeld een belangrijk en beeldbepalend onderdeel is van elk grafbeeld.
Tekst kan op natuursteen, keramiek, metaal of ook glas aangebracht worden.
Machinaal gegraveerd*), gezandstraald**), met de handgevormd in (bijen)was om later in brons af te gieten of in voorkomende gevallen juist met het ijzer (steenhouwers zeggen 'ijzer' in plaats van 'beitel') gekapt uit natuursteen.
inscriptie op het pantheon te Rome
Handwerk
Beeldhouwers werken graag met de hand.
Een keuze die is ingegeven door de liefde voor het ambacht en de rijkdom aan uitdrukkingsmogelijkheden.
Een handgehakte letter in natuursteen of in hout heeft de signatuur van de maker: elk letterteken is individueel gesneden en een tikkeltje anders - geen twee letters zijn precies gelijk.
Onderlinge verschillen, lichte inconsequenties in vorm en een prettig gebrek aan regelmaat maken dat een tekst leeft en ademt.
Dit in tegenstelling tot de veel anoniemere, machinaal geproduceerde tekst.
letters en cijfers in graniet gekapt
En een drukwerk-lettertype (font) heeft weer heel andere eigenschappen, is door de letterontwerper zorgvuldig vormgegeven voor toepassing in druk met inkt en komt in allerlei gewichten en varianten .
Op natuursteen gelden eigen regels en wetten: diepte en reliëf vormen de voorwaarden voor gebruik van het licht met zijn tegenhanger de schaduw.
Sommige van de moderne letterontwerpen lenen zich wel voor gebruik in steen.
lettertype Trajan pro Bold
handgekapte 'verdiepte' letters op een marmeren grafmonument (Romeins)
Handmatig-gekapte letters op gedenkplaten
Reliëf in steen is geen inkt op papier! Soms is er weinig ruimte voor letters op de steen, moet toch bepaalde tekst op een enkele regel staan.
Dan moet er gemarchandeerd worden. Nu eens in de breedte, dan weer in de hoogte. Willen we een magerder variant, of juist vetter?
Altijd moet met die letterspaties worden geschoven voor voldoende ruimte.
Bovendien wil ik diep genoeg in het materiaal kunnen hakken.
Een niet geschikt letterteken dient fors aangepast worden om alles passend op een monument te krijgen en toch leesbaar te houden:
Dat voelt al gauw als een vorm van mishandeling van een uitgebalanceerd letterontwerp.
Zoiets doet pijn.
En pijn, dat gaat tegenstaan op den duur. Handwerk staat hoog in het vaandel van de ambachtelijk werkende beeldhouwer, maar de Apple-computer is bij de creatieve beroepen en kunstenaars al jaren niet meer weg te denken in het beeldende ontwerpproces.
Lang heb ik een formele standaard-computerletter 'met schreef' als uitgangspunt genomen om letters te zetten (-zeg maar: variaties op font-type "Times").
Om deze dan met Adobe illustrator, via grootformaat printer en dan uiteindelijk toch weer met het aloude carbonpapier, over te brengen op steen.
Er ontstaat een eigen-vaardigheid in snijden in hout en kappen van tekst in steen.
Professionals in the lettering arts: http://www.letterexchange.org
lettertype ontwerpen op de Mac
Letterontwerpen
Een speciaal voor de steenhouwer ontworpen eigenzinnige letter is de volgende stap, toegesneden op handmatig letters hakken in steen, ontstaan vanuit de jarenlange ervaring van het steenhouwers-ambacht en gecombineerd met de verworven kennis van de digitale mogelijkheden.
Letters en cijfers die 'in se' de mogelijkheid dragen tot comprimeren en aanpassen van de aan- en afspatiëring.
Tekens die ook bij beperkte ruimte op een grafsteen voldoende diep gekapt kunnen worden en een letterbeeld geven dat krachtig en eigenzinnig overeind blijft.
-> Randvoorwaarde: tekst snel en efficiënt op het computerscherm opmaken om te laten zien hoe het eindresultaat in beeld kan zijn
eigenzinnig letterontwerp FleuR© in groot- en kleinkapitaal
Een nieuwe letter ontwerpen voor gebruik op de Mac én voor gebruik in steen kan uitstekend met het programma Fontographer.
Computerfont FleurR© is een voorbeeld daarvan: een zogenoemde romein***) verwant aan de inciesen****) en met een licht 'Keltisch' karakter.
De letter is verjongend met een neiging naar schreven die door het kappen of snijden uit het materiaal worden afgedwongen.
Voorlopig alleen in kapitalen ontworpen (de FleurR komt in GROOT- en klein-kapitaal en zowel met 'tabellarische' als 'doorhangende' cijfers).
Dit geeft de mogelijkheid om met een snelle schermopzet in virtuele omgeving de weerbarstige tegendraadse realiteit van toekomstig steen of hout af te tasten.
Hierdoor kan een goede presentatie van het te verwachten eindresultaat worden getoond op beeldscherm.
LETTERTEKENS HAKKEN IN NATUURSTEEN
- letters uitbeitelen , letter-zetten -
TEKST - VERHOOGD OF VERDIEPT?
Verdiept kappen wil zeggen dat tekens uit het materiaal zijn weggehaald.
-Welbeschouwd ziet men dus niet de letter zelf maar de plek waar deze heeft gezeten- De tekst toont zich als het ware in afwezigheid.
Opliggende, verhoogde of verheven tekst op natuursteen is een andere elegante mogelijkheid van het hakken van letters met de hand.
Hierbij worden eigenlijk niet de individuele lettertekens bewerkt, maar de omgeving wordt weggehakt en de letters en cijfers blijven staan als hoog-reliëf
tekst uitzetten op een blok natuursteen
voorbeeld van z.g. verheven-tekst - letters als beeldhouwwerk
LETTERS SNIJDEN IN HOUT
Het ambacht van letters en cijfers snijden met de guts vergt een vaste hand.
voorbeeld van ambachtelijk lettersnijden in hout
(*) voetnoten en achtergrondinformatie
*) MACHINAAL LETTERS EN CIJFERS GRAVEREN
Letters kunnen machinaal in steen gegraveerd worden met behulp van sjablonen.
Dit ging lange tijd ongeveer zoals sleutels wel gekopieerd worden: een serie sjabloonletters en cijfers wordt in een blok vastgeklemd waardoorheen een kopieerpen als volgstift loopt.
Deze stift volgt dus de individuele lettermallen en zakt op de juiste plaatsen naar beneden.
Met een verlengde arm waaraan een machinale frees zit, wordt tekst dan in de steen als kopie van het origineel gefreesd in de steen daaronder of daarnaast.
Tegenwoordig zijn daar computergestuurde freesmachines bij gekomen. Deze hebben het voordeel dat er een vrijwel onbeperkt aantal digitale lettertypen beschikbaar is voor toepassing.
Ook in metaal, bijvoorbeeld rood koper, kan tekst gegraveerd worden. Hiervoor kan zo ongeveer elke computerletter gebruikt worden. Maar ook een gedigitaliseerd bestand van eigen handschrift passen we vaak toe.
**) TEKST ZANDSTRALEN
Tekst kan 'gezandstraald' worden.
Zandstralen gebeurde vroeger met zand.
Tegenwoordig gebruikt men een speciale keramische grit, die veel minder slijtgevoelig is.
Bijkomend voordeel van grit is dat er geen silicium in zit.
(silicium komt echter toch wel vrij bij het verspanen van glas of graniet - veroorzaker van silicose- of stoflongen)
Een groot voordeel van stralen is, dat letters en pictogrammen op om het even welke schaal op een vlakke gladde natuursteen of glasplaat overgezet kunnen worden.
Dit gaat als volgt:
Op computer wordt de tekst opgemaakt.
In een speciale straalfolie (soort plakplastic) worden de lettertekens eerst voorgesneden.
Dit geheel wordt op de te stralen gladde ondergrond van glas of natuursteen gepositioneerd en vastgeplakt.
Dan worden de delen verwijderd die gezandstraald moeten worden.
Gritstralen kan geschieden over een zeer grote oppervlakte en tot op aanzienlijke diepte!
***
***) ROMEINSOORTEN - letters met schreef
Zogenaamde schreefletter: te herkennen doordat ze boven- en onderaan 'voetjes' hebben.
Deze voetjes noemt men de schreven.
De schreven lopen uit in een 'scherpe punt'. Ze hebben een vloeiende overgang naar de letterstam/letterbalk.
Daarbij onderscheidt men weer 'topschreven' en 'voetschreven'.
***
****) INCIESEN - letters zonder 'echte' schreven
De Romeinen gebruikten deze letters om teksten in steen te kappen. Hun inscriptiekapitalen dienen als basis voor deze lettertypes. De specifieke vorm die door deze kaptechniek ontstond zie je in de incieze terug.
De stammen en balken van de inciesen vertonen wel verwijdingen maar geen echte schreven. De letter lijkt schreven te hebben maar heeft ze eigenlijk niet.
link: EDELBURIJN - graveurs (BREDA)
link: Cardozo-Kindersleyworkshop (CAMBRIDGE - U.K.)
link: Tekstbaken - tekstcorrectie, tekstredactie, spellingscontrole en weboptimalisatie
